Gezien de gezondheidsrisico’s vaak pas op langere termijn optreden en er geen direct effect waarneembaar is na contact met kwartsstof, wordt er op de werkvloer veel te weinig aandacht besteed aan dit risico. Daarnaast zijn er op vandaag verschillende regelgevingen, wetgevingen en maatregelen actief. Vaak is het onduidelijk wat er op vandaag bestaat en wat de verplichtingen zijn van de werkgever en hiërarchische lijn.
Doel van dit artikel is dat het als basis kan gebruikt worden bij ondernemingen die actief willen werken op dit thema en hun werknemers en hun omgeving willen beschermen tegen het schadelijke dat kwartsstof kan teweegbrengen.
VOORWOORD
Vanuit mijn professionele ervaring kwam ik heel vaak in contact met ‘stof’. Na een opleiding betontechnologie, werd me al duidelijk dat dit ‘stof’ veel schadelijker gevolgen had dan hoe er in die tijdsgeest werd mee omgesprongen.
Ongekend is onbemind. Tot op vandaag zie ik op heel regelmatige basis grote stofwolken bij het slijpen van wegenis, betonklinkers of muren. En elke bouwvakker gaat er lekker mee verder, alsof er geen ‘vuiltje’ aan de lucht is. Het stoort me als ik dit ook op grote projecten zie, waar ik verwacht van de grote jongens binnen aannemersbedrijven, zij hier toch consequenter zouden mee omspringen.
En toch zie ik vaak ook hoe het wél moet. Slijpen van betonklinkers in combinatie met water. Geen zichtbaar stof en een tevreden werknemer. Het kan en bestaat, dus kunnen we er zeker naar handelen!
De titel van mijn eindwerk is ‘tijd voor sensibilisering’. Hier ga ik echter niet in detail gaan beschrijven hoe we elke actor moeten gaan sensibiliseren. Wel wil ik aan de hand van risicoanalyse gaan aantonen dat het NU moet gaan gebeuren. En dat we, met behulp van tools die reeds op de markt beschikbaar zijn, een verandering kunnen teweegbrengen.
Vaak kan een kleine ingreep al een grote invloed hebben op het resultaat. Of hoe we met organisatorische aanpassingen al een groot verschil kunnen maken.
Tijd voor sensibilisering...
Artikel
Gezien de gezondheidsrisico’s vaak pas op langere termijn optreden en er geen direct effect waarneembaar is na contact met kwartsstof, wordt er op de werkvloer veel te weinig aandacht besteed aan dit risico. Daarnaast zijn er op vandaag verschillende regelgevingen, wetgevingen en maatregelen actief. Vaak is het onduidelijk wat er op vandaag bestaat en wat de verplichtingen zijn van de werkgever en hiërarchische lijn.
Doel van dit artikel is dat het als basis kan gebruikt worden bij ondernemingen die actief willen werken op dit thema en hun werknemers en hun omgeving willen beschermen tegen het schadelijke dat kwartsstof kan teweegbrengen.
Een kleine interventie, een doordachte keuze van aanpak, kan al vaak een groot verschil maken.
Kwartsstof, ook gekend onder de naam respirabel (inadembaar) kristallijn sillica (RCS of RKS) ontstaat wanneer in steenachtige materialen gefreesd, gezaagd, geboord of geslepen wordt. Een materiaal wordt aangeduid als kwartshoudend als het minimaal 1% vrij kristallijn kwarts bevat.
De Codex over het welzijn op het werk, boek VI titel 1 Chemische agentia doet vermelding in bijlage VI.1-1 dat het betrokken agens valt onder het toepassingsgebied van titel 2 betreffende kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia van boek VI van de Codex over het welzijn op het werk.
Inademing van kristallijn siliciumdioxide-poeder kan leiden tot stoflongen en is hierdoor aansluitend kankerverwekkend. De grootte van de diameter van deze stofdeeltjes zorgt ervoor dat deze tot diep in de longen kunnen doordringen en kunnen bijgevolg de longblaasjes (longalveoli) bereiken bij inademing. Via deze blaasjes worden ze opgenomen in het bloed.
Blootstelling aan kwartsstof vergroot de kans op silicose, een verlittekening van de longen met een chronische hoest en kortademigheid tot gevolg. Daarnaast worden ook COPD (chronisch obstructief longlijden), longkanker, systeemsclerose en zelfs nierziekten hieraan gelinkt.
Bij lage blootstellingsconcentraties kan men aannemen dat het kankerverwekkende risico nagenoeg tot 0 is gereduceerd. Het respirabel kristallijn kwarts blijft nagenoeg risico opleveren bij iedere blootstelling aan deze stof. Algemeen wordt gesteld dat stofdeeltjes < 3 mg/m3 inadembaar zijn. Als vuistregel spreekt men dat wanneer er zichtbaar stof vrijkomt bij het bewerken van steenachtig materiaal, dan wordt de grenswaarde voor kwartsstof overschreden
Genezen is onmogelijk daar het afweersysteem van ons lichaam niet in staat is deze stofdeeltjes te verwijderen.
Regelgeving
Zowel op Federaal als Europees niveau zijn er op vandaag reeds een aantal wettelijke bepalingen. Zo kunnen we in de Codex in verschillende boeken reeds bepalingen terugvinden met betrekking tot kwarts, siliciumdioxide en chemische agentia. Op het oorspronkelijke ontwerp zijn er in de laatste 5 jaar diverse wijzigingen mbt wettelijke bepalingen, zowel op Europees als Federaal niveau.
Zo is er volgens de Europese richtlijn EU 2017/2398 voldoende wetenschappelijk bewijs dat respirabel kristallijn silicastof kankerverwekkend (carcinogeen) is.
Ook het IARC (International Agency for Research on Cancer) is van oordeel dat kristallijn siliciumdioxide kankerverwekkend is. Echter is er nog verschil van mening over de vraag of er hiervoor al dan niet eerst een longfibrose (stoflong) nodig is.
Het KB 10/1/2020 is er tot wijziging van titel 1 betreffende chemische agentia van boek VI van de Codex over het welzijn op het werk, wat de lijst van de grenswaarden voor blootstelling aan chemische agentia betreft en van titel 2 betreffende kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia van boek VI van de Codex over het welzijn op het werk (BS 21/1/2020).
Hierdoor wordt kwartsstof vanaf die datum ingedeeld als kankerverwekkend. Voorheen was er ook een regelgeving, maar kon de werkgever zelf beslissen deze te volgen.
Vanaf 17 januari 2020 gaat in België de Europese richtlijn van start en moeten alle arbeidsmiddelen die gebruikt worden voor oa. boren van beton, uitgerust zijn met een stofafzuiging of een systeem van watertoevoeging. Als dit technisch niet mogelijk is, moet iedereen die zich in de nabije omgeving bevindt en mogelijks wordt blootgesteld aan kwartsstof een masker met P3-stoffilter dragen.
Verplichtingen werkgever
In de Codex boek VI Chemische, kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia vinden we een aantal verplichtingen voor de werkgever. Specifiek binnen titel 2 lezen we dat de werkgever een risicoanalyse moet uitvoeren, met daarin;
- de aard, de mate en de duur van de blootstelling aan deze agentia
- de manieren van blootstelling
- de gevolgen voor de gezondheid van kwetsbare risicogroepen
Deze risicoanalyse wordt minstens eenmaal per jaar herhaald, waarbij de verslagen en elementen die voor deze risicoanalyse hebben gediend, ter beschikking worden gesteld van de met het toezicht belaste ambtenaren. Indien er wijzigingen in het proces zijn, die van invloed kunnen zijn op de blootstelling, dan dient de werkgever deze beoordeling vroeger uit te voeren.
Bijkomend lezen we in de Codex boek I titel 4 – Maatregelen in verband met het gezondheids-toezicht op de werknemers (Art. I.4-4) dat de werkgever de preventieadviseur-arbeidsarts dient te verwittigen wanneer een werknemer klaagt over ongemakken of tekenen van een aandoening vertoont die kunnen worden toegeschreven aan zijn arbeidsomstandigheden. De preventieadviseur-arbeidsarts beoordeelt onafhankelijk of deze werknemer aan een gezondheidsbeoordeling moet worden onderworpen en of maatregelen kunnen worden genomen met het oog op de aanpassing van de arbeidsomstandigheden. Aansluitend neemt de werkgever de nodige maatregelen om de preventieadviseur-arbeidsarts in kennis te stellen van elke arbeidsongeschiktheid van vier weken of meer, vastgesteld voor een werknemer die al dan niet onderworpen is aan het verplicht gezondheidstoezicht.
Milieumaatregelen in Vlaanderen
Sinds 1 januari 2017 zijn aannemers verplicht om de stofemissies bij bouw-, sloop-, en infrastructuurwerken zo laag mogelijk te houden (Vlarem 6.12 – Beheersing van stofemissies tijdens bouw-, sloop- en infrastructuurwerken). Dit is van toepassingen op alle werken die in openlucht worden uitgevoerd door een aannemer, maar niet van toepassing op werven waarvan de totale duur van de werken minder dan een dag bedraagt.
Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB)
Het NIOSH, National Institute for Occupational Safety and Health, adviseert een time-weighted average (TWA) van 0,05 mg/m3.
Echter is de Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB) of de Grenswaarde Stoffen op de Werkplek (GSW) voor landen vaak verschillend. Vanuit de EU wordt de grenswaarde voor kwartsstof, zijnde de bescherming van de werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan carcinogene of mutagene agentia op het werk, geadviseerd op 0,1 mg/m3 (Richtlijn 2004/37/EG). België volgt deze Europese waarde en stelt deze op vandaag eveneens op 0,1 mg/m3. Nederland legt deze grens lager op 0,075 mg/m3. Op vlak van stofbeheersing staat Nederland reeds verder door de wetgeving stofbesluit.
Nota; de RL 2019/130/EU verandert de grenswaarden van SiO2 niet.
Dit is verschillend voor grenswaarden met betrekking op algemeen stof, waar EU deze op 5 mg/m3 bepaalt en België (alsook nog andere Europese landen) deze verlagen naar 3 mg/m3.
Periodiek gezondheidstoezicht
Het KB van 14 mei 2019 (met inwerkingstreding 21 juni 2019) wijzigt de Codex over het welzijn op het werk, wat het periodiek gezondheidstoezicht betreft. (Codex boek I Algemene beginselen, Titel 4 Maatregelen in verband met het gezondheidstoezicht op de werknemers).
Dit KB laat toe om het gezondheidstoezicht aan te passen aan het risico waaraan het personeelslid wordt blootgesteld. De frequentie van de periodieke gezondheidsbeoordeling en de frequentie en inhoud van de aanvullende medische handelingen worden per risico geconcretiseerd.
Gezien op onze werkplek er activiteit is met een welbepaald risico, is deze wijziging op onze werknemer van toepassing. Er is een identificeerbaar risico voor de gezondheid van de werknemer, te wijten aan blootstelling aan een chemisch agens.
De standaardregel is dat de werknemer om de 24 maanden een klinisch onderzoek zal krijgen, uitgevoerd door de preventieadviseur-bedrijfsarts. Een jaarlijks contact met de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk blijft behouden in de vorm van het TGB (Tussentijds GezondheidsBezoek), uitgevoerd door een verpleegkundige om de 24 maanden (afwisselend door het medisch onderzoek). Echter is er een uitzondering op de regel van 24 maanden wanneer de werknemer in contact komt met CMR-risico’s. In dit geval is het vereist dat de werknemers om de 12 maanden worden gezien door de arts.
Wanneer we de Codex boek VI titel 1 Chemische agentia raadplegen, vinden we in bijlage VI.1-4, punt 3.1.1 Vrij kiezelzuur terug. Vrij kiezelzuur staat op de lijst van agentia die door inademing ziekten kunnen veroorzaken. Voorbeelden van vrij kiezelzuur zijn kwarts, tridymiet, zandsteen, kwartsiet, leisteen, ... . Bij blootstelling aan kwartsstof wordt er een jaarlijks radiografisch onderzoek van de borstkas aanbevolen. De opsporingstechniek, radiografisch onderzoek, mag door een andere worden vervangen indien de stand van de wetenschap een gelijkwaardig of beter resultaat waarborgt. In dit geval zal de preventieadviseur het Comité hiervan inlichten. De minimale toepassingsfrequentie is jaarlijks in dit geval.
Jongeren op het werk
Het is verboden jongeren op het werk arbeid te laten verrichten als die als gevaarlijk wordt beschouwd (Codex boek X titel 3 Jongeren op het werk Art. X.3-8.)
Dus ook wanneer jongeren worden blootgesteld aan giftige of kankerverwekkende stoffen.
Beroepsziekte silicose
Silicose is sedert 1963 als beroepsziekte in België erkend. Men spreekt over een beroepsziekte indien deze vermeld staat in de lijst van beroepsziekten, bepaald door Fedris. Fedris is het federale agentschap voor beroepsrisico’s. Men spreekt over een beroepsziekte als er een oorzakelijk verband is met het professionele werk en indien er schade is.
Silicose is de oudste bekende beroepsziekte van de longen. Silicose is een vorm van stoflong, een longaandoening, die veroorzaakt wordt door het inademen van siliciumdioxide.
Chronische silicose ontstaat door het over lange periodes (20 jaar of meer) inademen van beperktere hoeveelheden kwartsstof. Het wordt gekenmerkt door chronische ontstekingen en littekenweefsel in de longen. Personen met chronische silicose klagen over een chronische hoest en extreme kortademigheid (vooral in combinatie met longfibrose).
Wanneer men over kortere perioden (5 a 15 jaar) spreekt van inademen van grotere hoeveelheden kwartsstof, dan spreekt men over een versnelde silicose. Deze kent dezelfde symptomatiek als chronische silicose, maar met een versneld ziektebeeld.
Men spreekt van acute silicose wanneer men een korte-termijn blootstelling kent aan zeer grote hoeveelheden kwartsstof. Acute silicose kenmerkt zich door zware ontsteking van het longweefsel, waarbij de longen zich vullen met vloeistof wat bijgevolg zorgt voor ademhalingsproblemen.
Complicaties bij silicose zijn vrij ernstig. Het ontstaan van longfibrose kan bij alle vormen van silicose. In dit geval ontstaan grote hoeveelheden bindweefsel (ten gevolge van littekens) in het longweefsel. Dit bindweefsel tast de structuur van de longen aan en gaat de ademhaling ernstig bemoeilijken.
Ook bestaat er een ernstig verhoogde kans op tuberculose. Men vermoedt dat kwarts de immuunrespons tegen de tuberkelbacil nadelig beïnvloedt. Er bestaat een verhoogde kans op longkanker bij alle vormen van silicose.
Specifieke behandeling van silicose bestaat er niet. Ook wanneer men de blootstelling aan kwartsstof stopt, zal dit verslechtering van het ziektebeeld niet voorkomen. Wanneer de ziekte zich manifesteert, tast ze de longen verder aan en leidt ze uiteindelijk tot verstikking.
Beroepsziekte systeemsclerose
In het KB van 9 augustus 2022 spreekt men bijkomend over een nieuwe beroepsziekte; systeemsclerose veroorzaakt door het inademen van stof dat kristallijne siliciumdioxide bevat.
Om ervan uit te gaan dat er een beroepsblootstelling aan het risico is geweest, is een minimumduur van 10 jaar blootstelling voltijds nodig.
Systeemsclerose (SSc) of sclerodermie is een zeldzame en chronische reumatische aandoening. Het is een auto-immuunziekte van het bindweefsel, waardoor veel structuren kunnen aangetast zijn. Klassiek is er aantasting van huid en bloedvaten. Bij deze aandoening krijg je last van ontstekingen en verharding van je bindweefsel. Er bestaan twee vormen van deze ziekte; de lokale en systemische sclerodermie.
Gezien dit heel recent is, ga ik graag nog wat dieper in op deze nieuwe wetgeving. Voor de beoordeling van de blootstelling zal men zich baseren op een indicatieve en niet-limitatieve lijst van de beroepsactiviteiten die de ziekte kunnen veroorzaken.
Het gaat om werken die blootstellen aan de inademing van stof dat kristallijne silica bevat, voornamelijk:
- activiteiten op werven en installaties voor het boren, breken, ontginnen en transporteren van mineralen of gesteenten die kristallijn siliciumdioxide bevatten;
- activiteiten op werven voor het drijven van galerijen en het boren van putten of schachten in mijnen;
- breken, vergruizen, zeven en behandelen (droog uitgevoerd) van mineralen of gesteenten die kristallijn siliciumdioxide bevatten;
- slijpen en polijsten van gesteenten die kristallijn siliciumdioxide bevatten;
- vervaardiging en behandeling van schuurmiddelen, reinigingspoeders of andere producten die kristallijn siliciumdioxide bevatten;
- schuren en zagen (droog uitgevoerd) van materialen die kristallijn siliciumdioxide bevatten;
- winnen, splijten, snijden, egaliseren en polijsten van leisteen;
- gebruik van leisteenpoeder (schaliepoeder) als vulmiddel in de rubberindustrie of bij het voorbereiden van mastiek of agglomeraten;
- productie van carborundum, glas, porselein, aardewerk en andere keramische producten, en vuurvaste producten;
- activiteiten in gieterijen die blootstellen aan zandstof dat kristallijn siliciumdioxide bevat: het uit de vorm nemen, het afbramen en het ontzanden;
- slijp-, polijst- en scherpactiviteiten (droog uitgevoerd) met behulp van slijpschijven die kristallijn siliciumdioxide bevatten;
- reinigings- of polijstactiviteiten door middel van bestralen met zand dat kristallijn siliciumdioxide bevat;
- calcineren van kiezelgoer (diatomeeënaarde) en gebruik van producten die ontstaan als gevolg van deze calcinatie.
Door het schetsen van dit wettelijk kader, creëren we een overzicht die ieder kan toepassen binnen zijn onderneming.
Uittreksel uit eindwerk in kader van Preventieadviseur II
‘Kwartsstof, tijd voor sensibilisering’ – Dries Aneca – 2022
-> Voor meer info: bezorg ons uw gegevens. Wij bezorgen deze aan Dries Aneca